update content 10/11/21
Τι είναι η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση?
Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η επεξεργασία και ενσωμάτωση των αισθητηριακών ερεθισμάτων, μέσω της οποίας το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα ωριμάζει, και αποτελεί θεμέλιο για τη μάθηση, την αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον και τη συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη. Σαν δυναμική διαδικασία η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι μια δραστηριότητα αυτό-οργάνωσης του ατόμου καθώς αυτό αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον.
Η οργάνωση αυτών των ερεθισμάτων συμβαίνει με τη συλλογή και την επεξεργασία των ερεθισμάτων από το νευρικό σύστημα. Το νευρικό σύστημα μπορεί και επεξεργάζεται τα δεδομένα που συλλέγονται από το περιβάλλον, μέσα από τις αισθητικές μας οδούς (π.χ. όραση, ακοή, αφή, γεύση, όσφρηση ώστε να μπορούμε να χρησιμοποιούμε το σώμα μας αποτελεσματικά.
Τις βάσεις για την θεωρία της αισθητηριακής ολοκλήρωσης έθεσε η A. Jean Ayres τη δεκαετία του 1950-1960. Σύμφωνα με την Ayres η αισθητηρική ολοκλήρωση είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική κινητική και αντιληπτική οργάνωση του ατόμου στο περιβάλλον όπου ζει και λειτουργεί.
Σε περίπτωση απουσίας, ελλείμματος ή αποκλίσεων στην λήψη, επεξεργασία ή απάντηση στα ερεθίσματα το άτομο έχει πρόβλημα προσαρμογής και οργάνωσης στην καθημερινότητα.
Η Αισθητηριακή Ολοκλήρωση είναι η νευροβιολογική διαδικασία επεξεργασίας των ερεθισμάτων που δεχόμαστε μέσω των αισθήσεων μας, τόσο από το σώμα μας όσο και από το περιβάλλον στο οποίο ζούμε και λειτουργούμε.
Ποια είναι τα αισθητηριακά συστήματα?
- Οπτικό σύστημα – αίσθηση όρασης
- Ακουστικό σύστημα – αίσθηση ακοής
- Γευστικό σύστημα – αίσθηση γεύσης
- Οσφρητικό σύστημα – αίσθηση όσφρησης
- Απτικό σύστημα – αίσθηση αφής
- Ιδιοδεκτικό σύστημα – αίσθηση του τρόπου που το σώμα μας κινείται στο χώρο
- Αιθουσαίο σύστημα – αίσθηση της θέσης του σώματος μας στο χώρο
Συγκεκριμένα τα συστήματα αυτά ανάγνωσης και επεξεργασίας των ερεθισμάτων από τον εγκέφαλο του παιδιού, λειτουργούν ως εξής:
- το αιθουσαίο σύστημα αναφέρεται σε δομές που βρίσκονται στο έσω αυτί (λαβύρινθος). Ο λαβύρινθος ανιχνεύει την κίνηση και τις αλλαγές στη θέση της κεφαλής. “ετσι το αιθουσαίο σύστημα μας πλροφορεί για το αν το κεφάλι μας είναι όρθιο ή σε πλάγια θέση, ακόμη και αν έχουμε τα μάτια μας κλειστά. Η δυσλειτουργία σε αυτό το σύστημα φαίνεται με δύο τρόπους:
- Το ιδιοδεκτικό σύστημα αφορά τους μύες, τις αρθρώσεις, τους τένοντες και τα νεύρα με το περιτόναιο που παρέχουν στο άτομο τη μη συνείδητη, χωρίς σκέψη, αντίληψη της θέσης του σώματος στο χώρο.
- Το οπτικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την πληροφορία της θέσης του ατόμου στο χώρο και στο περιβάλλον. Σε απουσία ή έλλειμμα της οπτικής πληροφορίας το άτομο χρειάζεται εντονότερο ιδιοδεκτικό ερέθισμα. Το άτομο κάνει λιγοστές σταθερές κινήσεις χωρίς στροφές και πιο κοντά στο έδαφος ώστε να πάρει τις πληροφορίες που του λείπουν από το ιδιοδεκτικό σύστημα.
- Το ακουστικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την ακουστική διάδραση του ατόμου με το περιβάλλον. Η ακουστική πληροφορία δίνει στον εγκέφαλο εκτός από την ακουστική πληροφορία για τον προσανατολισμό του και πληροφορίες για την ισορροπία του. Η έλλειψη επηρεάζει την κίνηση του ατόμου και εμφανίζεται έντονη αιθουσαία κίνηση, δηλαδή το κεφάλι κινείται μαζί με το σώμα έντονα, ωστε να δώσει περισσότερες πληροφορίες από αυτές που λείπουν στον εγκέφαλο.
- Το απτικό σύστημα περιλαμβάνει τα νεύρα του δέρματος που στέλνουν πληροφορίες στον εγκέφαλο. Το άτομο αντιλαμβάνεται μέσω αυτών των νευρικών απολήξεων την αφή, τον πόνο, τη θερμότητα και την πίεση. Μέσω του δέρματος ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το περιβάλλον και προσδιορίζει τις αντιδράσεις για την επιβίωση του.
Στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, δίνουμε έμφαση ιδιαίτερα στις 3 από αυτές τις αισθήσεις στην αφή, στην ιδιοδεκτικότητα και στην αιθουσαία αίσθηση, χωρίς ωστόσο να σημαίνει πως οι άλλες δεν θεωρούνται εξίσου σημαντικές.
Τι συμβαίνει στο παιδί μου αν έχει αισθητηριάκα προβλήματα;
Όταν ένα παιδί βιώνει έλλειμμα στη συλλογή, επεξεργασία, απάντηση στο ερέθισμα που λαμβάνει μέσω των αισθητηριακών συστημάτων του μπορεί να συμπεριφέρεται διαφορετικά από τα άλλα παιδιά στην ηλικία του.
Έτσι τα παιδιά βιώνουν περιορισμούς:
στην κίνηση,
την όραση,
την ακοή,
τη γνωστική ικανότητα,
με περιορισμό χώρου,
δυσκολία στη συμπεριφορά και την κατανόηση,
προβλήματα αντίληψης ή πόνου,
όταν είναι περιορισμένα ως προς την αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον
έχει ως συνέπεια τον περιορισμό των αισθητηριακών ερεθισμάτων που εμείς θεωρούμε ως δεδομένα.
Τέτοιες διαφορετικές κινητικές συμπεριφορές είναι:
Αιθουσαίο σύστημα
Κάποια παιδιά μπορεί να είναι υπερευαίσθητα στα αιθουσαία ερεθίσματα και παρουσιάζουν φοβίες σε δραστηριότητες όπως πχ. κούνιες, τσουλήθρες, ράμπες, κατηφόρες ή ανηφόρες. Ίσως και να έχουν δυσκολία να σκαρφαλώσουν ή να κατέβουν σκάλες. Αποφεύγουν να περπατήσουν ή να φύγουν μακριά απότους γονείς. Αποφεύγουν να συρθούν σε ασταθείς ή κεκλιμένες επιφάνειες. Παρουσιάζουν δηλαδή φοβίες στην κίνηση και την επεξεργασία στο χώρο. Αυτά τα παιδιά χαρακτηρίζονται πολλές φορές και ως αδέξια.
Στο άλλο άκρο, είναι τα παιδιά που μπορούν από μόνα τους να αναζητούν πολύ έντονες εμπειρίες από τα αισθητηριακά τους συστήματα όπως να στροβιλίζονται, να πηδάνε ή να γυρίζουν γύρω-γύρω. Οι γονείς συνήθως φοβούνται ότι ανά πάσα στιγμή μπορούν να χτυπήσουν σοβαρά. Τα παιδιά σε αυτή την κατηγορία παρουσιάζουν συμπτώματα υπαισθησίας του αιθουσαίου συστήματος, δηλαδή χαμηλής διέγερσης. Έτσι και γι΄ αυτό προσπαθούν διαρκώς να δίνουν ερεθίσματα στο αιθουσαίο σύστημα και χρειάζεται να κινούνται ασταμάτητα στο χώρο. Είναι τα υπερκινητικά ή πολύ ζωηρά παιδιά. Προσοχή, δεν είναι όλα τα ζωηρά παιδιά με υπαισθησία του αιθουσαίου συστήματος.
Ιδιοδεκτικό σύστημα
Το ιδιοδεκτικό σύστημα είναι και αυτό πληροφοριοδότης του εγκεφάλου. Δίνει την πλροφόρηση για την αυτόματη προσαρμογή του σώματος στο χώρο.Όταν η ιδιοδεκτικότητα λειτουργεί χωρίς έλλειμμα ή απόκλιση, η θέση του σώματος προσαρμόζεται αυτόματα σε διαφορετικές καταστάσεις. Έτσι, το ιδιοδεκτικό σύστημα δίνει τις απαραίτητες πληροφορίες στον εγκέφαλο για προσαρμογή της θέσης του σώματος σε κάθε θέση κάθε στιγμή και σε κάθε διαφορετική κατάσταση.
Επίσης εξαιτίας της οργανωμένης ιδιοδεκτικότητας μπορούμε να χειριστούμε αντικείμενα χρησιμοποιώντας επιδέξιες κινήσεις των χεριών, όπως να γράψουμε με μολύβι, να πιάσουμε το κουτάλι για να φάμε σούπα ή να κουμπώσουμε το πουκάμισο.
Τα άτομα με δυσλειτουργία στο ιδιοδεκτικό σύστημα συνήθως έχουν
- αδεξιότητα,
- τάση να πέφτουν εύκολα,
- έλλειψη της αντίληψης της θέσης του σώματος στο χώρο ή
- περίεργη στάση του σώματος τους.
- έρπουν ελάχιστα όταν είναι μικρά,
- έχουν δυσκολία να χειριστούν μικρά αντικείμενα (κουμπιά, μικρά παιχνίδια),
- τρώνε απρόσεχτα και
- αποφεύγουν να κάνουν καινούριες και άγνωστες κινητικές δραστηριότητες.
Απτικό σύστημα
Όταν ένα παιδί έχει δυσλειτουργία στο απτικό συστήμα παρουσιάζει ή υπερευαισθησία στα στην επαφή δηλαδή δεν θέλει πολλά ερεθίσματα όπως:
- αποφεύγει τις αγκαλιές και τη σωματική επαφή,
- δεν τρώει τροφές με συγκεκριμένη υφή
- δεν μπορεί να φοράει ρούχα από συγκεκριμένα υφάσματα,
- δεν θέλει να του πλένουν τα μαλλιά ή το πρόσωπο,
- δεν ανέχεται να λερώσει τα χέρια του
- χρησιμοποιεί μόνο τις άκρες των δακτύλων ώστε να χειρίζεται τα αντικείμενα.
Όμως ένα απτικό σύστημα που δε λειτουργεί σωστά δίνει στο παιδί μία λάθος εντύπωση της κάθε επαφής ή χαδιού ή και του πόνου και να το αντιλαμβάνεται πολύ έντονο δηλαδή με υπερευαισθησία ή πολύ χαμηλά δηλαδή με υπαισθησία.
Το πρόβλημα με αυτά τα παιδιά είναι ότι απομονώνονται από τους άλλους, έχουν έντονη και συνεχόμενη υπερδιέγερση σαν κάποιος ή κάτι μόνιμα να τους ενοχλεί. Δεν έχουν παρέες εύκολα είναι υπερευαίσθητα στην σωματική επαφή και πολλές φορές και στα πολλά άτομα ή τις φωνές. Συνήθως κάθονται μακριά από τους άλλους σαν να φοβούνται και περνούν τα διαλλείμματα μόνα τους.
Στην άλλη περίπτωση όμως που το παιδί είναι υπερβολικά ευαίσθητο στο απλό άγγιγμα καλείται απτική αμυντικότητα. Στις περιπτώσεις που το απτικό σύστημα είναι ανώριμο και δεν λειτουργεί κατάλληλα, τα νευρικά ερεθίσματα που στέλνονται στο φλοιό του εγκεφάλου θα επηρεάσουν και άλλες εγκεφαλικές λειτουργίες. Ο εγκέφαλος δέχεται υπερβολικά ερεθίσματα και έχει υπερδιέγερση, η οποία είναι συνεχής και ανοργάνωτη.
Αυτή η υπερ-ευαισθητοποίηση στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει έντονη δυσκολία ώστε το παιδί δεν μπορεί να οργανώσει τη συμπεριφορά του και να συγκεντρωθεί. Στο τέλος όλο αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έντονη άρνηση και έντονη αντίδραση στα αγγίγματα.
Πολύ συχνά αυτό εκφράζεται με
- διάσπαση προσοχής και
- υπερκινητικότητα
- μη συγκέντρωση
- συνεχόμενη κίνηση
- χαμηλό οπτικοκινητικό συντονισμό
- έλλειψη προσοχής στο σχολείο
- σηκώνονται συνεχώς μέσα στην τάξη
- αδιαφορούν για αυτό που συμβαίνει γύρω τους αφού δεν μπορούν να το καταλάβουν και να το επεξεργαστούν.
Καθώς υπάρχει πληθώρα αισθητηριακών πληροφοριών που βομβαρδίζουν κάθε στιγμή τον εγκέφαλο του παιδιού από κάθε μέρος του σώματος του, είναι έντονη η ανάγκη για οργάνωση.
Τα αισθητηριακά ερεθίσματα από διαφορετικά αισθητήρια όργανα ενσωματώνονται στον εγκέφαλο και κατευθύνονται κατάλληλα προκειμένου να σχηματίσουν με ολοκληρωμένη αντιπροσώπευση του εξωτερικού κόσμου και τελικά να ενισχύσουν την αντίληψη, τις γνωστικές δεξιότητες, τον έλεγχο των λειτουργιών και τη φυσιολογική ανάπτυξη του νευρικού συστήματος.
Τι είναι η πράξη-πραξία ή ο κινητικός σχεδιασμός;
Η πράξη ή πραξία είναι η ικανότητα να σχεδιάζουμε και να εκτελούμε διαφορετικές κινήσεις για συγκεκριμένο σκοπό κάθε φορά. Σε έλλειμματα αυτής της ικανότητας έχουμε την απραξία.
Αυτό το σύστημα του ανθρώπινου εγκέφαλου πρόσληψης, επεξεργασίας και απάντησης στα ερεθίσματα ώστε να πράξει, πρέπει να λειτουργεί σωστά. Για να συμβεί αυτό πρέπει ο εγκέφαλος να οργανώνει και να αποκωδικοποιεί αυτές τις πληροφορίες επαρκώς και αποτελεσματικά.
Τι σημαίνει να έχει το παιδί μου απραξία ή έλλειψη κινητικού σχεδιασμού;
Η δυσλειτουργία στα αισθητηριακά συστήματα παρουσιάζεται με διάφορες μορφές.
Το παιδί μπορεί να αντιδρά είτε υπερβολικά είτε ελάχιστα στις αισθητηριακές πληροφορίες. Η δραστηριότητα του μπορεί
- να είναι ασυνήθιστα έντονη ή πολύ υποτονική, το παιδί δηλαδή μπορεί να είναι είτε σε διαρκή κίνηση ή να μην θέλει να κινηθεί γιατί κουράζεται πολύ εύκολα.
- Σε κάποια παιδιά μπορεί να υπάρχει και εναλλαγή ανάμεσα σε δυο ακραίες καταστάσεις.
Πολύ συχνά παρουσιάζονται προβλήματα και στον συντονισμό της κίνησης, και στην αδρή και στη λεπτή κινητικότητα. Τα παιδιά με τέτοιες δυσλειτουργίες μπορεί να έχουν
- είτε γνωσιακές είτε μαθησιακές δυσκολίες ή αποκλίσεις
- η συμπεριφορά του παιδιού είναι πολλές φορές παρορμητική, και εμφανίζει διάσπαση προσοχής.
- σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να συνυπάρχει και έλλειψη κινητικού σχεδιασμού, δεν μπορεί να οργανώσει και να σχεδιάσει μία πράξη από την αρχή ως το τέλος.
Κάποια παιδιά επίσης δεν προσαρμόζονται εύκολα σε νέες καταστάσεις και
- αντιδρούν με θυμό, επιθετικότητα ή
- αποσύρονται και απομονώνονται.
Οι έρευνες δείχνουν ότι τα προβλήματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης αφορούν εκτός από παιδιά και άτομα που ανήκουν σε διάφορες ηλικιακές ομάδες καθώς και σε ποικίλα μορφωτικά επίπεδα ή κοινωνικοοικονομικά στρώματα.
Ποια είναι τα κλινικά συμπτώματα σε δυσλειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης?
Η δυσλειτουργία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης είναι η δυσκολία επεξεργασίας των αισθητηριακών ερεθισμάτων που εισέρχονται με αποτέλεσμα τη μη λειτουργική συμμετοχή του ατόμου στις καθημερινές του δραστηριότητες και τη μη λειτουργική συμπεριφορά. Μερικά από τα συχνά κλινικά συμπτώματα της δυσλειτουργίας της αισθητηριακής επεξεργασίας είναι:
- Υπερ-ευαισθησία σε κίνηση, αφή, ήχους
- Υπο-ευαισθησία σε κίνηση, αφή, ήχους
- Έντονη αναζήτηση αισθητηριακών ερεθισμάτων
- Επίπεδο ενεργητικότητας ασυνήθιστα υψηλό ή χαμηλό
- Δυσπραξία
- Διαταραχή στάσης
- Κινητική ανωριμότητα
- Απτική αμυντικότητα
- Ελαττωμένος οπτικο-κινητικός συντονισμός
- Διαταραχές ακουστικής επεξεργασίας και ομιλίας
- Διαταραχές αισθητηριακής διάκρισης
- Ελαττωμένη αντίληψη χώρου και σχήματος
- Ελαττωμένη αμφίπλευρη οργάνωση
- Δυσκολίες με αδρή και λεπτή κίνηση
- Κοινωνικό-συναισθηματικές δυσκολίες
- Απουσία κινήτρου
Ποιες είναι οι ομάδες που μπορεί να παρουσιάζουν διαταραχές Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης?
- Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες
- Δυσκολίες λόγου κα ομιλίας
- Κώφωση
- Τύφλωση
- Διαταραχές συμπεριφοράς και αυτό-ελέγχου
- Διαταραχές αυτοεκτίμησης
- Κοινωνικές – συναισθηματικές διαταραχές
- Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος
- ΔΕΠ-Υ
- Σύνδρομο εύθραυστου Χ
- Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές
- Νευρομυϊκές διαταραχές
- Ψυχιατρικές διαταραχές
- Εγκεφαλική Παράλυση
- Γενετικές Δυσλειτουργίες/ Σύνδρομα (π.χ. Σύνδρομο Down)
- Προωρότητα
- Βρέφη υψηλού κινδύνου
- Νοητική υστέρηση
- Τραυματική εγκεφαλική βλάβη
Ποια είναι η παρέμβαση της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης?
Η θεραπευτική αντιμετώπιση γίνεται συνδυαστικά δύο θεραπευτικούς τομείς, την εργοθεραπεία και τη φυσικοθεραπεία. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά καταγράφουν ερεθίσματα και από την αδρή κίνηση αλλά και αργότερα από τη λεπτή κίνηση. Η αδρή κίνηση αφορά στη φυσικοθεραπευτική παρέμβαση και η λεπτή κίνηση την εργοθεραπεία.
Στον άνθρωπο από τη μηδέν ηλικία όλα τα ερεθίσματα ανάλογα με την ηλικία συλλέγονται, καταγράφονται, επεξεργάζονται και απαντώνται από τον εγκέφαλο. Χρειάζεται λοιπόν μία ολοκληρωμένη εισροή πληροφοριών από όλα τα συστήματα διαφοροποιημένη ανάλογα την ηλικία και την ανάγκη. Γι αυτό και σε ελλείμματα χρειάζεται η βοήθεια διαφορετικών ειδικοτήτων με διαφορετική προσέγγιση.
Αρχικά, ο θεραπευτής αρχικά αξιολογεί το παιδί για την καταγραφή του αισθητηριακού προφίλ του, μέσα από την παρατήρηση του στον χώρο της θεραπείας, αλλά και τη συνέντευξη από το οικογενειακό του περιβάλλον. Στη συνέχεια, θέτονται οι λειτουργικοί στόχοι ανάλογα με τις αισθητηριακές ανάγκες του εκάστοτε παιδιού και έπειτα ξεκινάει η παρέμβαση.
Κύριος στόχος της παρέμβασης της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης αποτελεί η κατάλληλη και ελεγχόμενη πολύ- αισθητηριακή ενσωμάτωση ερεθισμάτων μέσα από σκόπιμες για το παιδί δραστηριότητες. Η μέθοδος χρησιμοποιεί το παιχνίδι για να κεντρίσει το ενδιαφέρον του παιδιού και να επιδιώξει την ενεργή συμμετοχή του στην παρέμβαση, ενώ συμβάλλει ώστε μέσα στον χώρο θεραπείας να νιώθει κυρίαρχος και βασίζεται στις ικανότητες του.
Άλλωστε και η Ayres είχε πει ότι: “Όταν ο θεραπευτής κάνει αποτελεσματικά τη δουλειά του και το παιδί οργανώνει το νευρικό του σύστημα, φαίνεται απλώς σαν να παίζει.” (Ayres, 1979)
( Ayres, A. J. (1979). Sensory Integration and the child. Los Angeles, CA: Western Psycological Servises )
