Τι είναι η σκολίωση;

Τελευταία όλο και συχνότερα υπάρχει η ανάγκη, σε παιδιά αλλά και σε ενήλικες, διόρθωσης προβλημάτων και παραμορφώσεων στη σπονδυλική στήλη(ΣΣ). 

Οι λόγοι δεν είναι σαφείς, αλλά ενοχοποιούνται κάποιοι παράγοντες τους οποίους και θα αναλύσουμε παρακάτω.

Πολλοί γονείς σήμερα ψάχνουν για εξειδικευμένη παροχή φυσικοθεραπείας στη Θεσσαλονίκη, όσον αφορά σε προβλήματα και αποκλίσεις της ΣΣ. 

Ας εξετάσουμε όμως πρώτα τι ακριβώς είναι μία απόκλιση στην ΣΣ και ειδικότερα η σκολίωση.

Τι είναι η σκολίωση;

Η λέξη σκολίωση προέρχεται από τη λέξη “σκολιός” της αρχαίας ελληνικής γλώσσας που ετυμολογικά σημαίνει “στραβός” και χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τον Γαληνό (129-199 μ.Χ).

Έτσι, πολύ απλά, καταλαβαίνουμε όλοι ότι σκολίωση είναι μία παραμόρφωση της ΣΣ η οποία εμφανίζει μία πλάγια απόκλιση. 

Αυτή η διαφοροποίηση στον ευθειασμό της ΣΣ μπορεί να έχει σχήμα “S” ή “C”.

Η παραμόρφωση ουσιαστικά αφορά μία στροφή τριών διαστάσεων στους σπονδύλους. 

Αλλάζει λοιπόν η ΣΣ σε τρία επίπεδα: 

• Μετωπιαίο
• Οβελιαίο
• Οριζόντιο. 

Σε ήπιες σκολιώσεις δεν υπάρχει μεγάλη αλλαγή σε όλα τα επίπεδα και δεν υπάρχει μεγάλο πρόβλημα. 

Σε πιο σοβαρές σκολιώσεις είναι πιο εμφανή και η στροφή των σπονδύλων με αποτέλεσμα να αλλάζουν και τα κυρτώματα της ΣΣ (λόρδωση και κύφωση).

Η σκολίωση μετριέται τυπικά με σκολιόμετρο το οποίο δείχνει το βαθμό κλίσης της σπονδυλικής στήλης, σε σύγκριση με το οριζόντιο επίπεδο. 

Η σκολίωση μπορεί να παραμείνει σταθερή ή και να αυξάνει σταδιακά. 

Όταν ακούμε τη λέξη σκολίωση, αναρωτιόμαστε συχνά για το πότε πρέπει να ανησυχήσουμε ως γονείς κυρίως. 

Πάμε να δούμε μαζί λοιπόν, πότε εμφανίζεται και σε ποιους είναι συχνότερη η σκολίωση.

Πότε εμφανίζεται η σκολίωση;

Η σκολίωση είναι μία παθολογική απόκλιση στην ΣΣ που έχει συχνότητα περίπου 3% στο γενικό πληθυσμό. 

Αφορά, άγνωστο γιατί, περισσότερο τα κορίτσια από τα αγόρια, σε αναλογία 4:1. 

Ίσως το ποσοστό να φαίνεται μικρό αλλά πιστέψτε με δεν είναι τόσο μακριά από όλους εμάς. 

Οι συνθήκες ζωής τα τελευταία χρόνια έχουν αναγκάσει πολλά παιδιά και ενήλικες σε μία μη φυσική στάση του σώματος ενώ εργάζονται ή διαβάζουν. 

Αυτό οδηγεί σε μία λανθασμένη πολύωρη στάση του σώματος όπου δημιουργεί μία πλάγια απόκλιση της ΣΣ και τελικά, σε πολλές περιπτώσεις, μία λειτουργική σκολίωση.

Τι είναι όμως η λειτουργική σκολίωση;

Ποιοι είναι οι τύποι της σκολίωσης;

Η ιατρική κοινότητα έχει διαχωρίσει τη σκολίωση σε λειτουργική και οργανική. Πάμε να δούμε λοιπόν τι σημαίνει λειτουργική και οργανική σκολίωση και πού διαφέρουν.

• Στη λειτουργική σκολίωση ουσιαστικά δεν υπάρχει αλλοίωση στην αρχιτεκτονική δομή της ΣΣ οπότε οι σπόνδυλοι δεν έχουν παραμόρφωση. Ο ευθειασμός της ΣΣ μπορεί να αποκατασταθεί, εφόσον σταματήσει να υπάρχει το αίτιο της παραμόρφωσης, και εάν δεν υπάρχουν μόνιμες βλάβες.

Στην λειτουργική σκολίωση ανήκει: 

-Η σκολίωση λόγω κακής στάσης του σώματος(δουλειά σε υπολογιστή, σχολική τσάντα κ.ά.)

-Η αντισταθμιστική σκολίωση, π.χ. σε περίπτωση ανισοσκελίας κάτω άκρων ή μυϊκό σπασμό.

-Η ανταλγική, π.χ. σε οσφυαλγία ή ισχιαλγία.

• Στην οργανική σκολίωση έχουμε τρισδιάστατη παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης, όπου εκτός από πλάγια απόκλιση έχουμε και στροφή των σπονδύλων. Εδώ δεν έχουμε πλήρη ούτε και εύκολη αποκατάσταση καθώς υπάρχει δομική αλλαγή στους σπονδύλους.

Στην οργανική σκολίωση ανήκουν: 

-Η ιδιοπαθής σκολίωση που καταλαμβάνει το μεγαλύτερο ποσοστό, περίπου 80%. Είναι αγνώστου αιτιολογίας.

-Η συγγενής σκολίωση, ανωμαλίες των σπονδύλων κατά την εμβρυϊκή ζωή. Η συγγενής σκολίωση που ξεκινά στην ενδομήτρια ζωή καθώς η ΣΣ του εμβρύου αναπτύσσεται πριν τη γέννηση. 

Οι σπόνδυλοι μπορεί να είναι ατελείς ή να μην μπορούν να οργανωθούν σωστά. Αυτή η σπάνια πάθηση μπορεί να γίνει αντιληπτή όταν γεννηθεί το παιδί ή μπορεί να μην το βρουν μέχρι την εφηβεία.

-Η νευρομυϊκή σκολίωση, όταν τα αίτια είναι νευρολογικής φύσεως παθολογίες (νευροϊνοματωση, όγκοι ΣΣ, νευρικά ελλείμματα, οστικές δυσπλασίες, νόσοι του συνδετικού ιστού, δισχιδής ράχη, σύνδρομο Down, εγκεφαλική παράλυση κ.ά.). 

Αυτές οι καταστάσεις μερικές φορές βλάπτουν τους μύες , ώστε να μην υποστηρίζουν σωστά τη σπονδυλική στήλη. Αυτό οδηγεί τη ΣΣ στο να αποκλίνει.

– Η εκφυλιστική σκολίωση επηρεάζει τους ενήλικες. Συνήθως παρουσιάζεται στην οσφύ καθώς οι δίσκοι και οι αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης αρχίζουν να φθείρονται καθώς μεγαλώνουμε.

Ποιος κάνει όμως τη διάγνωση της σκολίωσης και πώς γίνεται αυτή;

Πώς γίνεται η διάγνωση της σκολίωσης;

Η διάγνωση δεν γίνεται από τους γονείς ή το ίδιο το άτομο. Όμως υπάρχουν κάποια σημάδια που μπορούν να μας οδηγήσουν σε έγκαιρη διάγνωση και φυσικά σε πρώιμη παρέμβαση.

Η εκτίμηση της σκολίωσης γίνεται από ειδικούς κλινικούς φυσικοθεραπευτές ή ορθοπεδικούς και προϋποθέτει ακτινολογικό αλλά και κλινικό έλεγχο.

Σε κλινικό επίπεδο, το θετικό Adam’s test, μας δείχνει ξεκάθαρα, αν υπάρχει λειτουργική ή οργανική σκολίωση. 

Είναι ένα test επίκυψης όπου μετράμε την πλάγια κλίση της ΣΣ, στο οποίο θετικό test, παρουσιάζεται ύβος στο κυρτό τμήμα της καμπύλης της ΣΣ. 

Ο ακτινολογικός έλεγχος πρέπει να επιβεβαιώνει το αποτέλεσμα του Adam’s test, με μία μέτρηση άνω των 10° (γωνία Cobb), με ταυτόχρονη στροφή της ΣΣ.

Ας κρατήσουμε λοιπόν από όλα τα παραπάνω, ότι ο έλεγχος είναι κλινικός και ακτινολογικός και γίνεται από εξειδικευμένους γιατρούς και φυσικοθεραπευτές.

Όμως γιατί και πώς εμφανίζεται η σκολίωση;

Ποια τα αίτια της σκολίωσης;

Η σκολίωση αφορά τόσο παιδιά όσο και ενήλικες. Σε σπάνιες περιπτώσεις υπάρχει από την αρχή της ζωής σε κάποια βρέφη. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αγνώστου αιτιολογίας.

Τα αίτια τις περισσότερες φορές είναι άγνωστα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η σκολίωση ονομάζεται ιδιοπαθής και φαίνεται να αποτελεί το 80% των περιπτώσεων. 

Μόνο στο υπόλοιπο 20% των περιπτώσεων η αιτία της σκολίωσης είναι γνωστή. 

Γενικότερα, οι παράγοντες που φαίνονται να ενοχοποιούνται στην εμφάνιση σκολίωσης είναι:

• Ορισμένες Νευρομυϊκές παθήσεις, όπως η εγκεφαλική παράλυση ή η μυϊκή δυστροφία
• Γεννητικές ανωμαλίες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των οστών της σπονδυλικής στήλης
• Προηγηθείσα επέμβαση στο θωρακικό τοίχωμα ως βρέφος
• Τραυματισμοί ή λοιμώξεις της σπονδυλικής στήλης
• Ανωμαλίες του νωτιαίου μυελού
• Διάφοροι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης των πιο κοινών τύπων σκολίωσης, όπως: 

– Η Ηλικία, όπου τα συμπτώματα συνήθως ξεκινούν στην εφηβεία.

-Το Φύλο, όπου αγόρια και κορίτσια μπορεί να εμφανίσουν σκολίωση στο ίδιο περίπου ποσοστό. 

Τα κορίτσια όμως έχουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο επιδείνωσης της καμπύλης και απαιτούν θεραπεία.

-Το Οικογενειακό ιστορικό, όπου μπορεί να υπάρχει ένα οικογενές υπόβαθρο εμφάνισης της νόσου.

Ποια είναι όμως τα συμπτώματα που μπορεί να έχουμε σε περίπτωση σκολίωσης;

Πώς θα καταλάβουμε ότι έχουμε σκολίωση;

Αν και δεν κάνει τη διάγνωση ούτε ο γονιός ούτε και το ίδιο το άτομο, υπάρχουν κάποια σημάδια και διαφοροποιήσεις στο σώμα που μπορεί να οδηγήσουν έγκαιρα σε πρώιμη παρέμβαση. 

Εάν λοιπόν παρατηρήσετε:

• αλλαγή στη θέση των ώμων όπου ο ένας ώμος φαίνεται να είναι πιο ψηλά από τον άλλο,
• αλλαγή στην κλίση της κεφαλής με απόκλιση από τη μέση θέση όπου φαίνεται σαν πλαγιοκεφαλία,
• αλλαγή στη θέση της λεκάνης όπου εμφανίζει κλίση και στροφή προς τη μία πλευρά, και η μία πλευρά της λεκάνης ψηλότερα από την άλλη, 
• εάν η μία ωμοπλάτη φαίνεται να προεξέχει, να «πετάει», προς τα πάνω σε σχέση με την άλλη,
• τα πλευρά φαίνονται να προεξέχουν περισσότερο από τη μία πλευρά,
• εάν παρατηρείται η πλάτη της μίας πλευράς του σώματος να είναι περισσότερο «φουσκωμένη» προς τα πάνω όταν σκύψει,
• σε όρθια στάση το ένα χέρι φαίνεται να είναι μακρύτερο από το άλλο, 
• υπάρχει κλίση του σώματος προς τη μία πλευρά,
• μπορεί να παρατηρήσετε ότι τα ρούχα δεν ταιριάζουν τόσο καλά και στις δύο πλευρές του σώματος,

σε κάθε τέτοια περίπτωση καλό είναι να απευθυνθείτε σε έναν ειδικό. 

Να πούμε επίσης ότι στις περισσότερες περιπτώσεις η αλλαγή είναι εμφανής μεταξύ 8-10 ετών. Τα συμπτώματα μπορεί και να επιδεινώνονται με την ανάπτυξη.

Μπορούμε εμείς όμως να αντιληφθούμε νωρίς ότι υπάρχει απόκλιση στη ΣΣ;

Ποια είναι τα συμπτώματα της σκολίωσης;

Επιπρόσθετα με τις αλλαγές του σώματος ως προς τη στάση και τη συμμετρία, υπάρχουν και διαφοροποιήσεις ως προς την λειτουργική κατάσταση του παιδιού ή του ενήλικα.

Η παθολογία της σκολίωσης μπορεί να εκφραστεί σε διάφορους συνδυασμούς κλινικών συμπτωμάτων. Αυτές μπορεί να είναι:

• • Πόνος στη μέση, τα άτομα που είχαν σκολίωση ως παιδιά μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να έχουν χρόνιο πόνο στην πλάτη ως ενήλικες, ειδικά σε έντονες σκολιώσεις.
  • Δυσκαμψία της πλάτης

• Αυχενικό σύνδρομο ή πονοκέφαλοι

• Πόνος, αδυναμία και μούδιασμα στα πόδια (λόγο συμπίεσης των νεύρων)
• Κόπωση λόγω μυϊκής καταπόνησης
• Προβλήματα αναπνοής, σε σοβαρή σκολίωση, ο θωρακικός κλωβός μπορεί να πιέζει τους πνεύμονες, καθιστώντας πιο δύσκολη την αναπνοή.
• Εμφανισιακά προβλήματα, όταν η σκολίωση επιδεινώνεται, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες αλλαγές στη σωματική διάπλαση.
• Προβλήματα βάδισης.
• Οστέινα εξογκώματα στις αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης από βλάβη των οστών και των αρθρώσεων.
• Αίσθημα φουσκώματος άμεσα κατά το φαγητό.

Οι περισσότερες σκολιώσεις είναι ήπιες. 

Υπάρχου όμως και αυτές που χειροτερεύουν καθώς μεγαλώνουν τα παιδιά. 

Η σοβαρή σκολίωση μπορεί να οδηγήσει σε αναπηρία. 

Μια ιδιαίτερα σοβαρή απόκλιση της σπονδυλικής στήλης μπορεί να μειώσει τον χώρο του θωρακικού κλωβού (το στήθος δηλαδή), καθιστώντας δύσκολη τη σωστή λειτουργία των πνευμόνων.

Πώς θα καταλάβουμε έγκαιρα ότι υπάρχει απόκλιση στη ΣΣ;

Πώς γίνεται η έγκαιρη διάγνωση της σκολίωσης;

Συνήθως ο παιδίατρος και ο γονιός είναι οι πρώτοι που βλέπουν κάποια διαφοροποίηση στη συμμετρία του σώματος του παιδιού.

Επίσης στο σχολείο ο γυμναστής, μπορεί να εντοπίσει κάποιες φορές, όχι συχνά δυστυχώς, μία ασυμμετρία και να παραπέμψει το παιδί για εξέταση.

Καλό είναι να εξετάζετε τα παιδιά σας κατά καιρούς ώστε να υπάρξει άμεση αξιολόγηση και παρέμβαση σε περίπτωση σκολίωσης.

Όμως υπάρχει λύση στο πρόβλημα; 

Θεραπεύεται η σκολίωση;

Όταν μιλάμε για την λειτουργική σκολίωση τα πράγματα είναι πιο απλά και σε γενικές γραμμές εύκολα. 

Μπορεί να θεραπευτεί πλήρως καθώς δεν υπάρχει δομική αλλαγή στη ΣΣ.

Η κατάλληλη παρέμβαση από έναν εξειδικευμένο θεραπευτή στην αντιμετώπιση της σκολίωσης θα έχει τα μέγιστα αποτελέσματα.

Στην περίπτωση ιδιοπαθούς, νευρομυϊκής ή συγγενή σκολίωσης τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. 

Η σκολίωση πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν θεραπεύεται. 

Παρόλαυτα, μπορεί να οργανωθεί το μυϊκό σύστημα του ατόμου, ώστε να μην επιτρέψει περαιτέρω αλλαγή στην καμπύλη της ΣΣ. 

Με αυτό τον τρόπο μπορεί να αποτραπεί η αύξηση της απόκλισης.

Κατά έναν τρόπο, αν το σκεφτούμε, αυτό είναι και θεραπεία, αφού ο στόχος είναι να αποτρέψουμε την χειροτέρευση της απόκλισης της ΣΣ.

Πώς μπορούμε όμως να αντιμετωπίσουμε τη σκολίωση; 

Ποιες είναι οι μέθοδοι θεραπείας για τη σκολίωση; 

Η αντιμετώπιση της σκολίωσης μπορεί να περιλαμβάνει:

• Κηδεμόνας (νάρθηκας) κορμού. Σε παιδιά που είναι ακόμη σε ανάπτυξη, ο νάρθηκας μπορεί να εμποδίσει την επιδείνωση της απόκλισης. 

Συνήθως είναι κατασκευασμένος από πλαστικό και εξατομικευμένος για το κάθε παιδί. 

Πολλά παιδιά τα φορούν 24 ώρες την ημέρα. 

Δεν είναι ορατό, καθώς φοριέται κάτω από τα ρούχα. 

Σε μερικές περιπτώσεις είναι αρκετά δύσκολο, τουλάχιστον αρχικά να το δεχτεί το παιδί, όμως τελικά γίνεται κομμάτι της καθημερινότητας τους. 

Επίσης δεν εμποδίζει στις καθημερινές δραστηριότητες.

• Χειρουργική αντιμετώπιση με σπονδυλοδεσία. Σε αυτή την επέμβαση, ο γιατρός τοποθετεί κομμάτια οστού ή παρόμοιου υλικού μεταξύ των οστών της σπονδυλικής στήλης. 

Χρησιμοποιείται υλικό για να συγκρατούν τα οστά στη θέση τους μέχρι να αναπτυχθούν μαζί ή να συγχωνευτούν. 

Η χειρουργική επέμβαση μπορεί να μειώσει την καμπύλη στη σπονδυλικής στήλης καθώς και να την εμποδίσει να επιδεινωθεί.

• Εξειδικευμένη χειρουργική αντιμετώπιση με ράβδους στη σπονδυλική στήλη. 

Αυτή η μέθοδος γίνεται σε περίπτωση σοβαρών σκολιώσεων και σε παιδιά που είναι μικρά και προϋποθέτουν μεγάλη αλλαγή λόγο ανάπτυξης. 

Ο γιατρός στερεώνει ράβδους στη σπονδυλική στήλη ή στα πλευρά με εξειδικευμένο υλικό. 

Καθώς μεγαλώνει το παιδί, ο γιατρός προσαρμόζει το μήκος των ράβδων.

Υπάρχει όμως και συντηρητική αντιμετώπιση για τη σκολίωση;

Βοηθάει η φυσικοθεραπεία στη σκολίωση;

Η απάντηση είναι ένα μεγάλο ΝΑΙ αν και η συνήθης σύσταση για την αποκατάσταση της σκολίωσης συνήθως περιλαμβάνει τις διορθωτικές επεμβάσεις ή τη χρήση κηδεμόνα.

 Όμως εδώ πρέπει να τονιστεί ότι ο ανθρώπινος σκελετός εκτός από τα οστά έχει επίσης μύες και συνδέσμους που βοηθούν στην κίνηση αλλά και τη σταθεροποίηση του σκελετού.

Η μυϊκή επανεκπαίδευση μέσω εξειδικευμένων ασκήσεων, πρέπει να τονιστεί ότι, είναι απαραίτητη για την βελτίωση αλλά και την επιτυχή έκβαση του αποτελέσματος των άλλων τεχνικών.

Θα υπάρξει όμως διόρθωση της σκολίωσης με την άσκηση;

Πώς βοηθά η φυσικοθεραπεία στη σκολίωση; 

Εδώ πρέπει να πούμε ότι το ένα χέρι νίβει το άλλο… σύμφωνα με τη λαϊκή ρήση. Στο ανθρώπινο σώμα τίποτε δε λειτουργεί μόνο του.

Η άσκηση από μόνη της δεν είναι ικανή να αντιμετωπίσει τη συνεχιζόμενη και προοδευτική αλλαγή της ΣΣ.

Όμως, πρέπει να πούμε ότι χωρίς την άσκηση οι μύες δεν μπορούν να ακολουθήσουν και να συγκρατήσουν την αύξηση της απόκλισης. Άρα είναι απαραίτητο να υπάρξει συνδυασμός των ασκήσεων και του κηδεμόνα. 

Η φυσικοθεραπευτική παρέμβαση για τη σκολίωση αφορά στη:

–μέθοδο Klapp

-μέθοδο Schroth, μία τεχνική την οποία εφαρμόζουμε στο χώρο μας και έχει πολύ καλά αποτελέσματα παγκοσμίως, σύμφωνα με μετρήσιμα αποτελέσματα ερευνών 

-αναπνευστική φυσικοθεραπεία όταν υπάρχει πρόβλημα αναπνοής 

–σπλαχνική κινητοποίηση για την ανακούφιση από προβλήματα στο θώρακα ή το στομάχι

–Κρανιοϊερή θεραπεία για την ανακούφιση των πόνων 

Μπορεί τώρα κάποιος να σκεφτεί…εφόσον δεν μπορεί να θεραπευτεί η σκολίωση μπορεί με κάποιο τρόπο να κάνω κάτι για να την προλάβω; 

Πώς μπορώ να προλάβω τη σκολίωση;

Πολλές φορές ενοχοποιούμε κάποια αθλήματα ή την τσάντα του σχολείου. Επίσης ενοχοποιούμε την κακή στάση στο θρανίο ή στην εργασία μας κλπ.

Έχουμε όμως ήδη αναφέρει ότι αυτά μπορεί να είναι αίτιο για λειτουργική σκολίωση και όχι για την οργανική σκολίωση.

Δυστυχώς, δεν υπάρχει τρόπος να προλάβουμε την εμφάνιση ή την ανάπτυξη της οργανικής σκολίωσης.

Παρόλαυτα η εξατομικευμένη και έγκαιρη παρέμβαση έχει τα καλύτερα αποτελέσματα. 

Επίσης είναι σημαντικό να υπάρχει συχνά μία αξιολόγηση από έναν εξειδικευμένο φυσικοθεραπευτή ή τον ορθοπεδικό. Με αυτό τον τρόπο, αν υπάρξει ανάγκη, θα οδηγηθεί το παιδί σε πρώιμη παρέμβαση. 

Θα διορθωθεί με την παρέμβαση όμως η κλίση της σπονδυλικής στήλης; 

Μπορεί να αντιστραφεί η σκολίωση με φυσικό τρόπο;

Πώς διορθώνεται η σκολίωση;

Η ερώτηση αυτή είναι πολύ συχνή από γονείς και ενήλικες που έχουν κάποια απόκλιση στην ΣΣ αλλά δεν χρειάζεται επέμβαση. 

Η απόκλιση όταν είναι ήπια αντιμετωπίζεται συντηρητικά. Όμως κανείς δεν μπορεί να αναστρέψει μόνιμα την απόκλιση της ΣΣ όταν αυτή έχει γίνει μόνιμη.

Σίγουρα μπορεί να αντιμετωπιστεί και να διαχειριστεί από έναν ειδικό φυσικοθεραπευτή με το κατάλληλο ασκησιολόγιο. 

Ο στόχος όμως είναι μια φυσική και προληπτική συντηρητική προσέγγιση.

Η ανακούφιση του πόνου, ο καλός μυϊκός συντονισμός, η οργάνωση της μυϊκής ισχύος και η κινητική επανεκπαίδευση είναι ρεαλιστικοί και επιτεύξιμοι στόχοι.    

Επίσης είναι πολύ πιο ρεαλιστικό να πούμε ότι παρόλο που η σκολίωση δεν μπορεί να «θεραπευθεί» πλήρως, ο ασθενής μπορεί να ζήσει χωρίς συμπτώματα, εφόσον υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση.